DENETLEME VE DÜZENLEME
Hayvanlar hayatlarını devam ettirebilmeleri için düşmanlarını fark edip korunmaları gerekir. Besinlerini fark edip bulmalarını sağlayan sistemler denetleyici ve düzenleyici sistemlerdir. Yarasanın gözleri yok. Çevreye yaydığı ses dalgalarını algılayarak düşmanını veya besinini belirler.
İnsan beyni ve sinir sistemi ile çevresinde ve vücudunda meydana gelen uyarıları algılar ve gerekli tepkileri oluşturur.
Bütün canlılar özelleşmiş hücre ve hücre grupları ile çevresindeki uyarıları algılar ve cevaplar.
Vücut bütünlüğünü kurarak iç ve dış ortamda oluşan değişimlere karşı canlının iç dengesini=homeostasi korunmuş olur.
Homeostasiyi sinir sistemi ve Endokrin sistem denetler. Bu iki sisteme denetleyici ve düzenleyici sistem denir.
SİNİR SİSTEMİ
Canlının çevresini algılayıp hızla cevap vermesini sağlar.
FARKLI HAYVANLARDA SİNİRSEL DENETİM
İlk sinir sistemi sölenterlerde görülür. Hidrada sinir hücrelerinin birbirine bağlanması ile bütün vücuda yayılan ağsı sinir sistemi vardır. Alınan uyartı bütün vücuda yayılır. Sinirler bu uyartıları birbirine iletir vücut bütün olarak cevap verir. Uyarı şiddeti uyarının alındığı bölgeden uzaklaş tıkaca azalır. Bu tür sinir sistemine diffüs sinir sistemi veya ağsı sinir sistemi denir.
Solucanlarda ip merdiveni sinir sistemi görülür. Vücut iki taraflı uzanan sinir kordonu ile ve bunları birbirine bağlayan enine bağlantılardan oluşur.
Halkalı solucanlarda baş bölgesinde beyin görevi yapan bir çift gonglion(sinir hücresi yumağı)bulunur. Burada çıkan bir çift sinir kaynaşmış şekilde her halkada gonglionlar oluşturarak karın bölgesine uzanır. Her halkadaki gongliondan çıkan sinirler vücuda yayılır.
Böceklerde sinir sistemi başta daha büyük gonglion beyin görevi yapar. Karın tarafında bulunan sinir kordonu üzerinde gonglionlar bağımsız ve her segmentinde bir gonglion (bir çift sinir merkezi) bulunur. Alınan uyartı en yakın gongliona iletilir. Burada değerlendirilerek cevap oluşturulur.
Başı kopan böcek yürür, arı sokar
Ayrıca böceklerde ısı, ışık, koku, dokunma duyuları algılama gelişmiştir.
Kertenkelede sinir kordonu sırtta yer alır.Beyin baş kısmında sinir kordonunun başında bulunur.Beyin iki yarımküreden oluşur.Çeşitli duyuların merkezlerini bulundurur.
Omurgalılarda embriyonun ektoderm tabakasından oluşan sinir sistemi sindirim kanalının üst kısmında uzanır.
İlk Amfibiokusta sırtta nöral boru içinde omurilik ve ön beyin oluşur.
Omurgalılarda iç ve dış ortamdan gelen uyarıları sinir sistemi alır. Canlı cevreden gelen ısı, ışık, ses, koku, gibi uyarıları reseptör denen alıcılar ile alır. Alınan uyarılar ile reseptörler uyarı başlatır duyu sinirleri ile beyin veya omuriliğe iletilir burada değerlendirilerek oluşan cevabi uyarı motor sinirleri ile ilgili organa=efektör organa iletilir.
Efektör organlar kas ve salgı sistemleridir.Alınan uyartılarla kaslar kasılır gevşer.Salgı sistemi ise salgı salgılar.
Bütün omurgalılarda beyin sinir kordonu uçunda şişkinlik olarak görülür. İleri omurgalılarda ön beyin orta beyin arka beyin olarak üç kısındır.
Ön beyin: Balıklarda tek, Kurbağalarda ve ileri memelilerde iki yarım küreden oluşur. Memelilerde beyin kıvrımları var. Koklama lobu Balıklardan memelilere doğru küçülür. Beyin üçgeni sürüngenlerden itibaren görülür. Nasırlı cisimcik sadece memelilerde görülür.
Ara beyin: Bazı omurgalılarda görme merkezi optik lop buradadır.
Arka beyin: Beyincik ve omurilik soğanından oluşur.
Embriyoda önce omurilik sonra beyin oluşur. Hareket, duyu, beslenme gibi faaliyetler önce omurilik tarafından yürütülür, sonra beyin tarafından yürütülür. Çocuk önce bilinçsiz hareket eder.
Balıklarda beyinden 10 çift sürgen, kuş, memelilerde 12 çift sinir çıkar. Duyu ve iç organların çalışmasını bu sinirler kontrol eder.
Balık ve kurbağalarda beyin ile omurilik aynı doğrultuda. Sürüngen kuş ve memelilerde bükülme görülür. Memelilerde bir birine dik dururlar.
Omurgalılarda sinir sistemi otonom sinir sitemi ve merkezi sinir sistemi diye iki kısımda incelenir.
SİNİR HÜCRELERİ VE ÇEŞİTLERİ
Sinir hücresi üç kısımdan oluşur. Dentrit, Hücre gövdesi, Akson
Dentrit: Hücre gövdesinden çıkan kısa uzantılardır. Uyartıyı alır hücre gövdesine iletir.
Hücre gövdesi: Sitoplâzma(nöroplazma) ve organelleri ile çekirdekten oluşmuşlardır. Sitoplâzmada sinir telcikleri ve nisse cisimciği bulunur. Sentrozom bulunmaz.
Akson: Hücre gövdesinden çıkar. Uzun uzantılardır. Miyelin kılıfı ile sarılı olanlar hızlı uyartı iletirler.
Aksonları uç kısmında şişkinlik bulunur. Yumru şeklindeki bölgede nörotransmiter maddeler salgılayan kesecikler ve bol mitokondri bulunur. Buradan salgılanan salgılarla uyartı bir başka nörona veya organa iletilir. Bu maddeleri salgılamayan aksonlardan uyartı iletilemez.
Sinir hücreleri görevlerine göre özelleşmiştir. Görev ve işleyişlerine göre 3 ayrılır.
1.Duyu siniri
2.Motor siniri
3.Ara nöronlar
DUYU NÖRONLARI: Çevreden aldıkları uyarıyı merkezi sinir sistemine iletirler.
ARA NÖRON: İki veya daha fazla nöronu birbirine bağlar. Duyu sinirlerinden gelen uyarıları değerlendirir, cevap oluşturur. Oluşturdukları cevapları motor sinirlerine iletirler.
MOTOR NÖRON: Merkezi sinir sisteminden aldıkları uyarıları ilgili yerlere taşır.Vücudun tepki vermesini sağlarlar.
Sinir hücreleri Hücre gövdelerinden çıkan uzantılara göre üç kısımda incelenir.
1.Bir kutuplu sinir hücresi: Hücre gövdesinde bir akson bir dentrit bulunur.
2.İki kutuplu sinir hücresi: Hücre gövdesinden karşılıklı iki akson çıkar.
3.Çok Kutuplu sinir hücresi: Hücre gövdesinden bir akson ile birden fazla dentrit çıkar.
İMPULS OLUŞUMU VE İLETİLMESİ
Organizmayı etkileyip değişimine neden olan etkene uyaran denir. Beş duyu organımızı etkileyen etkenler genelde uyarandır. Isı, ışık, koku, ses, vurma gibi.
Uyaranın sinir hücresi gövdesinden başlayarak akson oyunca oluşturduğu değişikliğe impuls denir. İmpuls(uyartı) fiziksel, kimyasal ve elektriksel iletidir
Sinir hücresinde impuls oluşturacak düzeydeki uyaran şiddetine eşik şiddeti(eşik değeri) denir.
Eşik değeri üzerindeki uyaran şiddeti impuls hızını ve etkisini değiştirmez. Sadece implus sayısını artırır.
Eşik şiddeti altındaki uyaranlar impuls oluşturmaz. İşte eşik şiddetindeki uyaranlara sinir hücresinin tepki vermesine ya hep ya hiç yasası denir.
Sinir hücresi, kalp kası, kas teli, ya hep ya hiç yasasına göre çalışır.
Sinir demetleri, kas demetleri bu kurala uymaz. Çünkü her sinir teli ve kas telinin eşik şiddeti farklıdır.
Demetlerde uyarılan fibril(hücre) sayısı artıkça tepki şiddetide artar.
Bütün hücreler uyarıldığı zaman tepki(reaksiyon) artık değişmez.
Sinir telinden gecen impuls sayısını; uyaranın (uyartının) şiddeti, tekrarlanma sıklığı ve süresi etkiler.
Sinir hücresi dinlenme halinde içi ile dışı farklı yüklerde olup kutuplaşmış durumdadır. Hücre zarının dış yüzü +, Hücre zarının iç yüzü - yüklüdür. Bu duruma kutuplaşma=polarizasyon denir. Bu durumdaki sinir hücresi impuls iletimine hazırdır.
Polarizasyon oluşumunun nedeni hücre içinden hücre dışına Na sodyum iyonunun, Hücre dışından hücre içine çok sayıda K potasyum iyonun geçmesi ile + yük miktarının değişimi ile hücre içi - hücre dışı + yüklü olur. Dışarı çıkan Na içeri giren K fazla olduğundan. İç ortam - dış ortam+ yüklü olur.
Hücre zarı bu iyonları Aktif taşıma ile geçirir.
Polarizasyon durumunda değişiklik başlatan fiziksel, kimyasal, elektriksel değişimlerin toplamına impuls denir.
Uyarılan sinir hücresinde Na iyonları hücre içine girerken K iyonları hücre dışına çıkar. İçeri alınan Na dışarı çıkan K dan fazla olduğundan bu defa hücre içi+ hücre dışı – yüklü olur. Bu olaya depolarizasyon denir.
Sinir hücresinin tekrar eski haline dönmesine ise repolarizasyon denir.
Akson boyunca bu olaylar bir birini takip eder. Na ile K iyonları aktif taşınma ile hücre içine alını verilir ve elektriksel uyarı oluşur.
İmpuls yönü Dentritten hücre gövdesine, Hücre gövdesinden aksona doğrudur.
Aksondan sinaps =akson uçuna doğrudur.
Aksonda bulunan miyelin kılıfı impulsun 20 kat daha hızlı iletimini sağlar.
SİNAPS: Sinir hücresinin aksonu ile diğer sinir hücresinin dentriti arasında (bağlantı yoktur) bulunan boşluktur. Merkezi sinir sisteminde dentritten dentrite sinaps bulunur. Uyartı(bilgi) iki yönede iletilir.
Akson ucunda sinaptik yumru var. Bu yumrularda sinaptik kesecikler ve mitokondriler bulunur.
Sinaptik kesecikler nörotransmiter salgılar.
(aseti kolin,noradrenalin,seratonin,depamin gibi)Salgılar iki hücre arasında bulunan boşluğa salınır.Bu boşluğa sinaptik yarık denir.Sinaptik yarıktan sonra dentrit ucu veya kas,hormon salgılayan bez,epitel hücresi bulunur..
Nörotransmiter salgılar boşluğa salgılanır buradan dentrit veya ilgili yapıdaki reseptörler tarafından tutulur.
Bu salgılar aksondaki uyarıyı burada başlatır. Sinapsta impuls geçişi yavaştır.
Duyu organlarından gelen uyartılar sinapsa gediklerinde seçici dirençle karşılaşırlar Her sinir hücresi zarının K iyonunu geçirgenliği farklıdır. Bu nedenle impuls sinapstan sadece ilgili sinir hücresini veya organı uyarır. Bütün sinir hücreleri veya bütün kaslar uyarılmaz.
Belirli impulslar sinapstan geçtiklerinde daha sonra kolay geçerler bunun nedeni kolay iletilme yeteneği kazanan impulstur.
Buna kolaylaştırma denir. Konu tekrarlamaya benzer.
Sinir hücresi uyartı ile ilgili bilgileri depolar, tekrar karşılaştığında tanır değerlendirme kısa sürer
İNSANDA SİNİR SİSTEMİ
Merkezi ve çevresel sinir sistemi olarak ikiye ayrılır
İnsanda sinir sistemi
Merkezi sinir sistemi Çevresel sinir sistemi,
Beyin Omurilik somatik Otonom
Ön Beyin sempatik
Uç beyin parasempatik
Ara beyin
Talamus
Hipotalamus
Ara Beyin
Arka Beyin
BEYİNCİK
OMURİLİK SOĞANI
PONS
1.MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ: Çevreden ve bedenden gelen bütün bilgileri değerlendirip karaların oluştuğu yerdir. Beyin ve omurilikten oluşur.
a.BEYİN: Bütün bilgilerin toplandığı kara alındığı depolandığı önceki bilgilerle karşılaştığı yerdir. Kafatası kemikleri içinde 1300 gr çıvarında organımızdır. Beyin ağırlığı, yüzeyin girintili çıkıntılı oluşu, omuriliğe uzanan sinirlerin sayısı, beyin yüzeyi miktarı, nöron çeşidi zeka ile ilgilidir.
İnsan beyni kafatası kemikleri ile çevrili olup, Beyin zarı ile çevrilidir.
BEYİN ZARI: Bağ dokudan yapılmış olup dıştan içe doğru 3 tabakadır. Sert zar, Örümcek zar, İnce zar
Sert Zar: Kafatası kemiklerine sıkıca bağlıdır dayanıklı zardır. Omurilikte ise bu zar serbesttir. Örümceksi zar: İnce bağ doku lifleri ile donatılmış çift yapraklı yapıya sahiptir. Örümcek ağı gibi uzantılarla iki zar arasında bulunur. İki zarı birbirine bağlar. Örümceksi zarın aralıklarını beyin ve omurilik sıvısı doldurur.
İnce zar: Bol kan damarları taşır. Beyni ince girintileri ve çıkıntılarına kadar sarar. İnce zar ile örümcek zar arasını beyin omurilik sıvısı doldurur(serebrospinal sıvı)Bu sıvı beyni besler, atık maddeleri alır ve beyni darbelere karşı korur.
İnsan beyni kulak altı deliklerden gelen iki şah damarı ve omurga atardamarı beynin altında birleşir. Buradan Kanın bir kısmı beyin zarını besler, Bir kısmıda Dördüncü karıncıktan silvus kanalı ile I.II. III. karıncıklara gider. Karıncıktan kılcallarla beyin içini besler. Aynı yollarla geri dönen toplardamarları atıkları uzaklaştırır. Karıncıklarda kılcal damarlardan çıkan plazma sıvısı karıncıkları doldurur. Beyi-Omurilik sıvısını oluşturur.
İnsan beyni çalışırken fazla kana ( Oksijen ile besine) ihtiyaç duyar.
Beyin üç kısımda incelenir.
1.Ön Beyin
2.Orta Beyin
3.Son Beyin
1.ÖN BEYİN: İki kısımdan oluşur. A.Uç Beyin B. Ara Beyin
A.UÇ BEYİN: Önden arkaya doğru derin yarıkla iki yarım küreye ayrılır. İki yarım küreyi üste nasırlı cisim alta beyin üçgeni birbirine bağlar. Bu köprüler aksonlardan oluşur. Beyin yarımkürelerinde I ve II karıncık bulunur. Karıncıklar bir kanalla beyin üçgeni altındaki III karıcığa ve Omurilik soğanı hizasındaki IV. Karıncığa bağlanır. Bu karıncıklar Omurilik kanalının devamı gibidir.
Beyin yarımküreleri üzerinde girinti çıkıntılar bulunur. Önden arkaya doğru derin olan yarık Ronaldo yarığı alt kısımda genişçe olana ise silvus yarığı denir. Beyinde bulunan merkezler bu yarıklar boyunca dizilidir.
Beyin yarımkürelerinden enine kesit alındığında 3 veya 4 mm kalınlığında sinirlerin gövdelerinden oluşan korteks bulunur. Buradan 12 ile 14 milyar sinir çıkar. Boz maddeden oluşan korteks içte aksonların oluşturduğu ak madde içine girinti çıkıntı yaparak yüzeyi artırır. Önemli merkezler buradadır. (balık, kurbağa, kuş, sürüngenlerde korteks yok) Bu hayvanlarda Boz madde denilen merkez var. Hipotalamus(otonom sinir faaliyetlerini düzenler) ile Talamus(Somatik sinir faaliyetlerini düzenler) bölgesi beynin alt kısmın ortasındadır. Burada Boz çekirdekler bulunur. Miyelin siz akson ve dentritlerden oluşan boz çekirdek bölgesi bilinçli hareketlerin merkezidir.
Zekâ, Hafıza, Duyarlılık gibi ruhsal merkezler buradadır. Burası çıkarılırsa bilinçli hareketler yapılmaz.
Öğrenilmiş hareketlerin merkezidir. Kol bacak karın yüz kaslarını yönetir. Konuşma görme işitme merkezleri Bilinç merkezleri buradadır.
Ön lop: Çizgili kas hareketleri. Zekâ problem çözme, planlama
Şakak lop: Duyma, koklama, hafıza, anlama
Yan lop: Dokunma, acıma, Basınç ısı algılama konuşma
Arka lop: Görme lop
B:ARA BEYİN: Talamus, Hipotalamus, hipofiz bezinin arka kısmı ile epitalamus bezini kapsar. Beyin yarım küreleri arasında kalan kısımdır. Ara beynin yan kısımlarında Talamus alt kısımda Hipotalamus üste epitalamus bulunur. Optik sinirlerin fibrilleri hipotalamusun altında çaprazlanarak kiazmayı oluşturur.
TALAMUS: Orta beynin ortasından gecen silvus yarığı genişleyerek III. karıncığı oluşturur. Bu karıncığın yan duvarlarında Talamus bulunur(boz çekirdek).Bu boz çekirdekler görsel yataklar ismi ile de anılır.
Vücudun çeşitli bölgelerinden gelen duyularla görme ve işitme organından alınan duyular buraya gelir, düzenlenerek beyin korteksine gider.
Heyecan, ağlama, gülme, gözyaşı çıkarma, mesafe ayarı ve ruhsal olayları yaptıran merkezlerdir.
Beyin korteksine gelen giden sinirlerin geçiş merkezidir.
HİPOTALAMUS: Üçüncü karıncığın altında Hipotalamus bulunur.
Hipotalamus iç organların ve dokuların otomatik kontrol merkezidir.
Hipotalamus, su dengesi, kan basıncı, uyku, iştah, yağ ve karbonhidrat metabolizması, eşeysel yönelme gibi davranışların merkezi olup içdengeyi(homeostasi)sağlar.
Hipotalamus sinir hücreleri salgıları ile hipofiz bezi çalışmasını kontrol edilir. Hipofiz bezi diğer bezlerin çalışmasını düzenler.
III: Karıncığın üst arka tarafa uzanan kısmıda epifiz bezini oluşturur
2.ORTA BEYİN: Beyin sapı (Varol köprüsü) üzerinde Beyincikle ara beyin arasında bulunur. Miyelinli sinir tellerinden oluşur.
Beyincik, pons, omurilik soğanı ve omurilikle bağlantı kuran sinirlerin geçiş yeridir. Optik lop buradadır. Görme ve işitme merkezleri buradadır.
Işıkta göz uyumu, sesten dolayı oluşan refleks, kasların tonosunun düzenlenmesi ve vucudun dengede durmasını sağlayan merkezdir.
3.ARKA BEYİN: iki kısımda incelenir. 1.Omurilik soğanı 2.Beyincik
1.OMURİLİK SOĞANI(Medula oblangata):Omuriliğin kafatası içinde devamı gibidir. Varol köprüsü altında beyinciğin ön kısmında bulunur. 3cm uzunluğunda 10 gr ağırlığındadır.
Beyin yarım kürelerinden çıkan motor sinirler burada çaprazlanarak vucuda geçer.
Omurilik soğanın dışında ak içinde boz madde var. Ak madde Beyinden omuriliğe gecen duyu sinirlerinin Miyelinli aksonlarından oluşur. Boz madde ise sinirlerin girip çıktığı yerdir. Dört karıncıktan oluşur. Karıncık duvarlarında boz madde çekirdekleri yerleşmiş, bunların içinde sinir merkezleri bulunur.
Bu merkezler, solunum, dolaşım, boşaltım, karaçiğerde şeker düzeyinin ayarlanması, yutma, kusma, apşırma, kan damarlarının büzülmesi gevşemesi gibi reflekslerin kontrol merkezleridir. Bu nedenle hayat ağacı denir. Sert darbe aldığında solunum ve kalp durur.
2.BEYİNÇİK: Küçük beyinde denir=metensefalin. Omurilik soğanı üzeride yer alır. Önünde Varol köprüsü bulunur. Kendine ait bağlarla Varol köprüsü, beyin ve omurilik soğanına bağlanır. Beyin zarına benzer zarla örtülüdür. Dışta boz içte ak madde bulunur. Ak madde boz madde içinde dallanmıştır.(Balık kurbağa sürüngenlerde belirsizdir omurilik soğanı ile beraberdir.)
Görevi; Hareket ve denge merkezidir. Hayvanın hareketliliği ile beyincik büyüklüğü orantılıdır. Kasların çalışmasını kontrol eder. Beyinciği çıkarılan hayvan yürüyemez, dengede duramaz, uçamaz.
Duyu organları ile vucudun değişik yerlerinde meydana gelen değişiklikler duyu sinirleri ile beyinciğe iletilir. Beyincik bozulan dengeyi düzeltmek i.in kasları uyarır. Orta kulakta dengeyi sağlamada görev alır.
PONS=VAROL KÖPRÜSÜ: Beyinçiğin altında, beyinle omurilik soğanı arasında kalın lifli demetlerden oluşmuştur. Ortası kalın 5.6.7.8 çift sinirlerine ait boz madde çekirdekleri bulunur.
Görevi; Beyinciğin iki yarım küresi arasında impulsları taşımak. Vucudun her iki yanındaki kasları aynı yöne yönlendirir.
b.OMURİLİK: İkinci bel omurundan başlayıp atlas omurunda sonlanır.1 cm çapında 50 cm uzunluğunda uçul beyin sapı ile bağlı alt kısmı bel omurunda oval şekilde sonlanır. Omurların oluşturduğu kanalda bulunan omurilik yukarıda dördüncü karıncığa bağlıdır. Omurilik kanalı beyin omurilik sıvısı(BOS) ile doludur. Omurilik Beyin zarı gibi bir zarla çevrilidir.
Omurilik enine kesitte içte nöronların gövdesinden oluşan boz madde dışta aksonlardan oluşan ak maddeden oluşan kelebek şeklinde yapı bulunur. Bu yapının merkezinde kanal bunu çevreleyen boz madde önde ve arkada yanda boynuz şeklinde çıkıntılar yapmış Boz maddeyi ak madde çevreler
Boz maddenin, Ön çıkıntıları ön boynuzu (ventral kök) motor sinirleri(hareket ile ilgili sinirler) çıkar.
Boz maddenin arka çıkıntısı arka kökü (dorsal kök) oluşturur. Buradan duyu sinirleri çıkar.
Boz maddenin yan çıkıntıları yan boynuzu oluşturur. Buradan Otonom sinir sistemine ait sinirler çıkar.
Omurilikte duyu ve motor sinirlerini birbirine bağlayan ara nöronlar bulunur.
Görevi: Beyine gelen ve giden sinirlerin geçiş yeridir. Beyinden gelen sinirler burada çaprazlanır. Omurilikten 31 çift sinir çıkar. Bunlar gövde ve bacaklara giden sinirlerdir.(Duyu ve motor sinirleridir).Refleks hareketlerinin merkezidir.
REFLEKS: Herhangi bir uyarıya değerlendirme yapılmadan verilen ani cevaptır. Omurilik kendinde bulunan duyu ve motor sinirleri ile aldığı uyarıya cevap vermesidir. Uyarıya yorum yapılmadan fizyolojik tepkinin verilmesidir.
REFLEKS YAYI: Uyarının alındığı nokta ile tepkinin verildiği nokta arasıdır. Bu yay şu sıradan oluşur.
1.Reseptör. Uyarı alan almaç
2.Duyu sinirleri. Uyarıyı omuriliğe taşıyan duyu sinirleri.
3.Ara nöronlar. Uyarıyı değerlendirip cevap oluşturan nöronlar.
4.Motor sinirleri. Çevapı ilgili organa taşıyan motor nöronu.
5.Efektör. Çevap uyarıyı alan kas. Salgı bezi veya sinirler
Bir refleks yayında en az iki farklı nöron etkilidir.
Omuriliğin refleks etkinliğinde birden fazla refleks yayı etkili olabilir.(Başı koparılan tavuğun koşması).
Beyin tahrip olursa omurilikte refleks yayı çalışır. Refleks karmaşık olaydır.
Refleks iki grupta incelenir.
1.Koşulsuz refleks
2.Koşullu Refleks.
1.Koşulsuz Refleks: Omurilik refleksleridir. Bunlar kalıtsaldır. İsteğimiz dışında oluşur. Omurilik çalışması beyin tarafından denetlenir. Zaman zaman istemli olarak beyin tarafından kontrol altına alınabilir. İpte yürüyen cambazın ayağına çivi batsada karşı refleksle dengesini bozmaması.
2.Koşullu Refleks: Beynin özel eğitimi ile kazanılır. Dans etmek, müzik aleti çalmak gibi. Bu refleksler kalıtsal değildir.
Her iki refleksin fizyolojisi aynıdır.
2.Çevresel sinir sistemi
Merkezi sinir sistemini diğer organ ve sistemler bağlayan sinir sistemidir.12 Çift beyinden,31 çift Omurilikten çıkıp kollara ayrılırlar.
Beyinden çıkan sinirlerin dentritleri ve hücre gövdeleri beyinde olup miyelinli aksonlar duyu organları, kas ve salgı bezleri ile bağlantılıdır. Bunlardan vagus siniri iç organlarla bağlantılıdır.
Omurilikten çıkan sinirler refleks yayı gibi bütünlük oluşturur. Her omurdan bir çift sinir çıkar. Belden 5 Göğüs 12 boyun 8 sakras 5 ve kuyruk sokumundan 1 çift sinir çıkar. İnsanda en büyük sinir bacaklara giden siyatik sinirleridir.
Her omurilik siniri ön ve arka kök birleşmesi ile oluşur.(tek sinir=karma sinir)
Çevresel sinir sistemi görev ve işleyişi bakımından ikiye ayrılır.
Çevresel sinir sisteminde duyuları taşıyan duyu sinirleridir. Beyin ve Omurilikte oluşan uyarıları ilgili yerlere taşıyan motor sinirleridir.
1.somatik sinir sistemi
2. otonom sinir sistemi
SOMATİK SİNİR SİSTEMİ: Hücre gövdesi ile dentritleri Beyin ve Omurilikte olup, akson uzantıları ilgili organlara kadar uzanan duyu ve motor sinirlerden oluşur. Aksonlar miyelinli olduğu için iletim hızlıdır. Beyin kontrolündeki davranışlar bu sinirle yürütülür.(Bilinçli hareketler)
OTONOM SİNİR SİSTEMİ: İç organların çalışmasını düzenler. İsteğimiz dışında çalışır. Bu sinir sistemi birbiri ile zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinir sisteminden oluşur.
Beslenme, solunum, Boşaltım, Kan dolaşımı, üreme adaptasyonu davranışlarını, Vucut içi dengesini, Düz kasları, Kalp kaslarını ve salgı bezlerini etkiler.
Otonom sinirler motor sinirlerinden oluşur. Beyin ve Omurilikten gelen sinirlerin getirdiği impulslar birden fazla sinir hücresiyle efektörlere(Kas ve salgı bezlerine) iletilir.
PARASEMPATİK SİNİR SİSTEMİ: SEMPATİK SİNİR SİSTEMİ
1.Göz bebeği küçülür Göz bebeği büyür
2.Tükürük salgısını artırır. Tükürük salgısını artırır.
3.Akciğerleri daraltır. Akciğerler genişler
4.Bronşçukları daraltır. Bronşlar genişler
5.Kalp atışını yavaşlatır. Kalp atışı hızlanır.
6.Glikojeni glikoza dönüştürür. Glikozu glikojene dönüştürür.
7.Mide hareketi ve salgısı artar. Mide salgısı azalır.
8.Eşey organlarının kasılmasını sağlar. Eşey organları gevşer
9.Böbrek üstü bezi salgısı artar. Böbrek üstü bezi salgısı azalır.
10.Mesane kasılır. Mesane gevşer
İç organlara sempatik ve parasempatik sinirler gider. Böbreküstü bezlerinin öz kısmı rahim, ter, bezleri ve kıl dibi küçük atardamarları sadeçe sempatik sinirleri.
Mide bezleri ve pankreas bezleri parasempatik sinirlerle bütünleşmiş olur.
Bu iki sistemin kontrolünü omurilik soğanı yapar.
DEĞERLENDİRME SORULARI
S.1Sinir hücrelerindeki miyelin kılıfın görevini yazın.
S.2.Omurgalılarda denetleyici ve düzenleyici sistemlerin ismini yazın.
S.3.Sinir hücresinin kısımlarını yazın.
S.4.Görevlerine göre kaç çeşit sinir hücresi var isimlerini yazın.
S.5.Sinaps kesecikleri tarafından salınan hormonların ismini yazın.
S.6.İmpuls nedir.
S.7.Beyin zarının görevlerini yazın.
S.8.Hangi yapılar dengemizi sağlamada görevlidir.
S.9.Optik lop beynin hangi kısmında.
S.10.Refleks hareketlerin merkezi hangi yapı ismini yazın.
S.11.Soluk alma soluk verme merkezinin ismini yazın.
S.12.İç organlarımızın çalışmasını kontrol eden sinir sisteminin ismini yazın.
DEĞERLENDİRME SORULARI.II
S.1.Sinir hücresi aksonunda impuls iletilirken hangileri gözlenir.
I.Karbondioksit oluşur. II. ısı artar. III. ATP artar IV. oksijen harcanır.
a.I.II b.I c.I.II. IV d.III e.III. IV
S.2.Otonom sinir sistemi ile ilgili hangisi yanlıştır.
I.Beyinde bilinç merkezleri zedelense iç organlar çalışır.
II. Sempatik ve Parasempatik sinirler aynı iç organa zıt etki yapar.
III: Çalışması Hipotalamus tarafından kontrol edilir.
a.I b.II c.III d.I.II e I.II.III.
S.3.Sinir hücresinde impuls iletiminde hangisi olmaz.
a.Sinir hücresinde ATP harcanır
b.Aksonda İmpuls iletim hızı artar
c Aksonda. Elektriksel değişim olur
d. Akson ve dentritte Kimyasal değişim olur
e.Sinir hücresinin olduğu ortamda ısı açığa çıkar
S.4.Hangi ifade sinir sistemi ile ilgili yanlış ifadedir.
a.Miyelin kılıfı impulsun hızlı iletilmesini sağlar.
b.Uyarı(impuls) dentritte aksona doğrudur.
c.Embiryonik evrede ilk sinir sistemi oluşur
d.Sinapsta uyartı aksondan dentritte doğrudur
e.Otonom sinir sisteminde Miyelin kılıfı sinir hücrelerinde olmayabilir.
S.5.Karışık(kirli ve temiz kanın karışık)kan dolaşımı olan hayvanlarda aktif hareket olmaz. Bu hayvanlarda vücut yapısının hızlı hareket eden canlılara göre büyük olmasını beklediğimiz organ hangisidir.
a.beyin
b.omurilik
c.beyincik
d.omurilik soğanı
e.burun
SORU 6:İnsan sıcakta neden terler?
A:Vücut su kaybetsin diye
B:Vücudu soğutmak için
C:Vücuda yeniden su almak için
D:Vücudun fazla tuzunu atmak için
E:Vücudun yeniden tuz almasını sağlamak için
S.7.Hangi ifade otonom sinir sisteminin görevini anlatmaktadır.
a.Refleks merkezlerini yönetmek.
b.İstemli hareketleri yönetmek
c.İskelet kaslarının çalışmasını yönetmek
d.Çevresel uyarıları sinir sistemine iletmek
S.8.Aşağıdakilerden hangisi impulsların sadece elektriksel niteliği değil, kimyasal niteliğinin kanıtıdır.
a.Nöronlardaki iyon değişiminde polarizasyon olur.
b.Sinapsta ki hormonların aktivitelerinin engellenmesi ile impuls engellenir.
c.Nöronlarda impuls iletimi elektriksel yüklerin değişimi ile olur.
d.Eşik şiddetinden düşük uyarılarda impuls oluşmaz.
S.9.Duyu organları aldıkları uyarıya sadece ilgili organları ile bir kısmına cevap verir. Bu seçiciliği hangi yapı ile sağlar.
a. Nöron gövdesi
b.Sinaps ile
c.Akson ile
d.Miyelin kılıfı ile
S.10.Bir sinir hücresinde uyarma şiddeti eşik şiddetinden fazla olursa hangi olay olur.
a.İmpuls sayısı artar.
b.Tepkinin şiddeti artar.
c.İmpuls hızı artar.
d.Tepki süresi azalır
S.11.Canlının dış ortamdan gelen uyarılara karşı gösterdiği tepkinin farklı olmasının nedeni hangisidir.
a.İmpuls hızının farklı olması
b.Nöronların bağlantı şeklinin farklı olması
c.İmpuls cevaplandırma merkezlerinin farklı olması.
d.İmpulsların elektriksel ve kimyasal özelliklerinin farklı olması.
S.12.Aşağıdaki faktörlerden hangisi sinir aksonundaki impuls sayısını etkilemez.
a.Uyartının frekansı
b. Uyartının süresi
c. Uyarılan nöron sayısı
d.Uyaranın şiddeti
S.13.Beyinciği çıkarılan insanda ilk olarak ne gözlenir.
a.Dış etkilere tepki göstermez.
b.Refleks göstermez
c.Solunum dolaşım durur.
d.Vücudun dengesi bozulur.
S.14.Aşağıdaki organlarda impuls iletimi yavaştan hızlıya doğru hangisinde verilmiştir.
a.kalp-mide-incebağırsak
b.mide-kalp-dil
c.dil-mide-incebağırsak
d.kalp-kol-karaciğer
S.15.Beynimizden çıkan Vagus siniri,
I.Sindirim yolu
II. Solunum sistemi
III. İnce bağırsak
Yukarıdaki hangi sistemlere uzantısı vardır.
a.I b.II c.III d. I.III e.I.II. III
S.16.Hangi ifade beynin görevini tanımlamaz
a.Karar merkezidir
b.Konuşma merkezidir
c.Duyu merkezleri bulunan organlardır
d.İmpulsları alır, impulsları başlatmaz
S.17.Hangisi sinir hücresinin görevi değildir.
I.Bilgileri birleştirir
II. Fizyolojik olayları etkilemez
III. Uyarıları iletirler.
a.I.II b.I c.II d.I.III e.III
S.18.Bir impuls diğerini etkisiz hale getirirse engelleme, tersi olursa kolaylaştırma denir.
İmpulstaki bu denetleme aşağıdaki olaylardan hangisinin temelini oluşturur.
I.Zekâ II. Hafıza III. Öğrenme
a.I.III b.II c.III d.I.II. III e.I.II.
S.19.Omurgalılarda omurgasızlardan farklı olarak sinir sistemi ile ilgili hangi ifade söylenebilir.
a.Sinir şeritleri sırt taraftadır
b.Sinir şeridi karın tarafındadır
c.Halkalı sinir sistemi vardır
d.İp merdiveni sinir sistemi vardır.
e.Başta baş gonglionu oluşmuştur.
S.20.Hangisi omurgalılara ait sinir sistemi özelliğidir.
a.Süngerlerde reseptör ve efekt ör vardır.
b.Ağsı sinir sistemi var
c.Solucanlarda notokart denen sinir kordonu var
d.Ağsı sinir sistemi var
e.balıklarda merkezi sinir sistemi var
S.21.Aşağıdaki numaralı yerlere ne yazılmalıdır.
I duyu siniri II
I II
a.Nöron Ara nöron
b.Efekt ör Reseptör
c.Reseptör Beyin
d.Duyu siniri Efekt ör
e.Motor sinir Beyin
S.22.Bir sinir hücresinde iyon değişimi hangi sıra ile olur.
a.Polarizasyon-Depolarizasyon-repolarizasyon
b.Depolarizasyon –repolarizasyon—Polarizasyon
c.Repolarizasyon-Depolarizasyon-Polarizasyon
d.Repolarizasyon—Polarizasyon-Depolarizasyon
S.23. Ağsı sinir sistemi hangi canlılarda görülür.
a.insan b.Balık c.Kurbağa d.Karınca e.Hidra
S.24.Uyartıları duyu organlarından daki almaçlardan alıp beyin veya omuriliğe ileten sinirler hangisidir.
a.Motor sinirler
b.Duyu sinirler
c.Ara sinirler
d.Reseptörler
e.Efektörler
S.25.Dış ortamdan gelen fiziksel ve kimyasal, optiksel uyarıları alan özelleşmiş hücrelerden oluşan doku hangisidir.
a.Salgı epitelyum b.Duyu epitelyum c.Örtü Epitel d.Bağ doku
S.26.Normal bir sinir hücresinden diğer bir sinir hücresine Sinapstan impuls iletimi hangisinde doğru verilmiştir.
a.Dentrit-hücre gövdesi-akson
b.Akson-hücre gövdesi-Dentrit
c.Akson-Dentrit-Hücre gövdesi
d.Hücre gövdesi-Dentrit-akson
1.C 2.C 3.E 4.C5.C 6.B 7.A 8.C 9.B 10.B 11.D 12.D 13.D 14.B 15.E 16D 17.C 18.C 19.A 20.B 21.C 22A 23.E 24.B 25.B 26.A
