HAYVANLARDA BOŞALTIM SİSTEMLERİ
Arabistan çöllerinde yaşayan Arabistan oirkisi su ihtiyacını besinlerden ve solunum ile enerji elde etmek için yaktığı yağlardan elde ettiği metabolik su ile karşılar. Gündüz vücut ısısnı40 dereceye çıkarır gece ise 37 dereceye düşürür. Bu sıcaklık değişimi ile terleme ile su kaybını önler. Ayrıca son derece konsantre idrar oluşturarak çölde yaşamak için önemli adaptasyona sahiptir.
Böbrek hastası olan insanda zaman zaman yüzde göz çevresinde ve altında şişkinlik olur. El ayak gibi organlarda şişlik olabilir. Oluşan bu ödemin nedeni, zararlı metabolik ürünlerin uzaklaştırılamamasıdır.
Canlıların normal yaşamlarını sürdürebilmeleri, kararlı iç ortam oluşturmaları ile sağlanır. Kararlı ic ortam homeostasi denir. Kısaca karalı iç cevre demektir. Kararlı iç cevre (homeostasi) fazla su ile metabolik atıkları suda çözerek hücre ve dokulardan uzaklaştırılarak sağlanır. Bu olaya Boşaltım denir.
Boşaltımı gerçekleştiren organ ve yapıların tümüne ÜRİNER sistem denir.
Boşaltım olayı ile,
1-Vücudun tuz ve su dengesi korunur.
2-Kanın PH belli değerlerde(7,2-7,4)tutulur.
3-Toksin maddeler seyreltilerek az zararlı hale getirilerek dışarı atılır.
4-Vücudun osmotik dengesi düzenlenir.
Karbondioksit, su, amonyak, üre, ürik asit temel boşaltım ürünleridir.
Karbondioksit ve su hücre solunumu ile enerji ihtiyacı karşılanan solunum reaksiyonları sonucu üretilir.
Proteinli besinlerin metabolizmaları sonunda azot içerikli bileşikler üretilir. Acığa çıkan azotlu bileşikler amonyak, üre ve ürik asittir. Amonyak difüzyonla ortamdan uzaklaştırılır. Çoğu zaman amonyak üre ve ürik asitte dönüştürülerek daha az zehirli hale dönüştürülür. Amonyak zehr etkisi fazla olan bileşiktir.
Suda yaşayan süngerler, balıklar, omurgasızlar metabolizmaları sonucu oluşan amonyağı su ile seyrelterek dışarı verirler. Karada yaşayan hayvanlar ise amonyağı daha az zehirli üre ve ürik asite dönüştürür. Üre ve ürik asit daha az su kullanılarak seyreltilir ve ortamdan uzaklaştırılır.(Amaç su kaybını aza indirmektir.).Bu hayvanların habitatlarında kazandıkları önemli adaptasyondur.
Metabolizma atıklarının dışarı atılması için hayvanlarda farklı yapılarda boşaltım organları vardır.
BİR HÜCRELİLERDE BOŞALTIM
Özellikle difüzyon, ozmos ve sonra kontraktil koful yoluyla boşaltım yapılır. Öglena ve terliksi hayvanda kontraktil koful boşaltımı yer alır. Bu koful, hücre içine hücrenin yaşadığı su ortamından gelen fazla suyu atarak görev yapar. Yıldız şeklinde kanatları vardır. Etrafındaki suyu topladıktan bir süre sonra dolan koful kasılarak peliküladan(Hücre zarı zerindeki yapı) dışarı atar ve eski boş haline tekrar döner
OMURGASIZLARDA BOŞALTIM
Sünger ve sölentelerde boşaltım sistemi veya organı yoktur. Su, Amonyak, Na, K,Karbondioksit gibi boşaltım ürünleri difüzyonla vücut yüzeyi ile dışarı verilir.
Difüzyon ve ozmos da burada süngerler ve sölenterde geçerli bir boşaltım türüdür. Diğerlerinde ise özel olarak alev hücreleri, Malpighi ve nefridyumlar yer alır.
Yassı solucanlardan Planarya difüzyon ve ozmosla boşaltımını yaparken özellikle alev hücrelerinden oluşan protonefridium denen boşaltım organı yapılar kullanırlar. Alev hücrelerinin her biri bir tüp içinde ve boşaltım kanalına bağlı olmakla geniş bir de uç kısımdan oluşur. Bu uç kısımda tüpe uzanan siller vardır. Atım amacıyla bu siller titreşirler. Dıştaki su içeri girerken, içteki maddeler dışarı çıkar. . Amonyak ve karbondioksit vücut yüzeyi ile difüzyonla dışarı atılır
Halkalı solucanlarda, Yer solucanı, midye, salyangoz vb. kabuklu hayvanların boşaltım organı nefridiyum denen yapılardır. Nefridiyum iki ucu acık vücut boşluğuna bakan kısım kirpikli huni şeklinde. nefridyumlar etrafında sililerle her halkada bir çift nefridyum yer alır. Huni gibi bulunan ucu halkadan halkaya bağlıdır. Huninin kanal olmasıyla kıvrımlardan sonra bir halka ile dışarı açılır. Kılcal damarlar kanalları çevrelemiştir. Böylece metabolizma artıkları ve her türlü iyonlar kanaldan kanala geçer.
Su, Glikoz, Mineral, Vitamin gibi besin ve atık ürünler nefridyumların kirpikli uçlarından boşaltım kanalına geçer. Suyun bir kısmı, vitamin glikoz ve mineraller ve bazı besinler kanallardan emilerek kılcal damarlara geçer. Geri kalan ise su ile idrar olarak dışarı atılır. Suyun bir kısmının geri emilimini. Önemli husus ise CO2’nin difüzyonla atılmasıdır. Deri buna yardımcı olur.
Toprak solucanlarında her halkada bir çift nefridyum var. Amonyağı toprağa boşaltıkları için toprağı azot bakımından zenginleştirirler.
Böceklerde Malpighi tüpleri ile boşaltım yapılır. Çekirdekte Malpighi tüplerinin bir ucu acık diğer ucu kapalıdır. Kapalı olan serbest uçları vücut boşluğuna diğer ucu ise sindirim kanalına açılır.
Kapalı uç, hemolenf te bulunan tuzları, azotlu atıkları, organik atıkları su ile alır. Alınan bu maddeler son bağırsakta rektuma gelir. Rektumda su, tuz, gerekli organik bileşikler geri emilir. Geri kalan azotlu atıklar ürik asit olarak dışarı atılır. Böylece böceklerde azotlu atıklar az su harcanarak ürik asit şeklinde dışarı atılır. Su kaybı önlenmiş olur. Böcekler için önemli bir adaptasyondur.
OMURGALILARDA BOŞALTIM
Böbrek idrar meydana getirdiği ve idrarın, suda çözünmüş atık maddeleri bulundurduğu geçmişten beri biliniyor. Böbrekler kanı temizler.
Omurgalılarda tatlı suda, tuzlu suda ve karada yaşayanlara göre boşaltım organlarının yapılarında farklılıklar görülür. Boşaltım organlarının amacı omurgalı ayvanın iç ortamını dengede tutup kararlı iç ortam oluşturmaktır.
Tatlı suda yaşayan balıklarda vücut yüzeyi kısmen suyu geçiren pullarla kaplıdır. Balıkların yaşadığı ortam kendi vücut ortamına göre hipotonik ortamdır(Daha az yoğun ortam).Osmoz olayı kuralı gereği su az yoğun olduğu yere doğru difüzyon olur. Bu nedenle balık vücuduna sürekli su girişi olur. Bu nedenle balıklar su içmez. Ancak fazla idrar dışarı çıkarırlar. Bu idrarla amonyak ve tuzlar seyreltilmiş olarak dışarı atılır. Kaybolan tuz solungaçlarda aktif taşınma ile geri alınır. Böbrekler tatlı su balıklarında fazla sıvı süzdüğü için canlının idrarı seyreltiktir.
Tuzlu suda yaşayan balıklarda, yaşadıkları ortam kendi vücut ortamına göre hipertoniktir. Bu Osmoz olayı gereği sürekli vücut su kaybeder. Bu nedenle balık solungaçları ile su alır(içer)Deniz suyu ile alınan tuz aktif taşıma ile solungaçlardan geri verilir.(özelleşmiş hücrelere)
Tuzlu suda yaşayan balıkların böbrekleri yoğun idrar dışarı verir. Bu su kaybını önler. Amonyak bir kısmı solungaçlarla bir kısmı da idrarla dışarı atılır.
Karada yaşayan hayvanların boşaltım sistemlerinde ve organlarında çeşitli adaptasyonlar vardır.
Çölde yaşayan çöl kuşu, sürüngen, kanguru fareleri sahip oldukları adaptasyonlar sayesinde su içmeden uzun zaman yaşarlar. Kanguru fareleri kullandıkları suyun %90 nını metabolik sudan karşılarlar.%10 ise yedikleri tohumlardan karşılarlar. Su kaybı sadece gaz alış verişi sırasında buharlaşma ile olur.
Develerde böbreklerde suyun geri emilimini sağlayan kanal memelilerdeki kanaldan daha uzundur. Bu nedenle suyun geri emilimi daha fazla olur. Bu idrar ile su kaybını azaltır. Canlı vücudu ısı üretir. Ve kaybeder.
Vücut sıcaklığı belli aralıklarda tutulur. İnsanda hipotalamus sıcaklığın 365 ile 37 derece arasında tutulmasını denetler vede sağlar.
Hayvanlar yaşama ortamlarına göre en az su kaybını sağlayacak adaptasyonlara sahiptir. İnsanda çeşitli nedenlerle vücut sıcaklığı artar. Bu durumda ısıyı oluşturan ve ısıyı kaybettiren sistemler devreye girer.
Vücut ısısı yükseldiğinde hipotalamus devreye girer ve ısı üretimine neden olan titremeyi ve kimyasal ısı üretimini baskınlar. Oluşan ısı kan ile dokulardan deriye taşınır. Deride kan damarları genişler terleme olur ve ısıyı dışarı verirler. Solunum artışı ve deride buharlaşma olur. Bu denetim hipotalamus ile sinirsel uyarılarla kontrol edilir. Ortamın soğuk olması durumunda sıcaklık düzenleyici merkezler çalışmaz. 35 derece altındaki ısıyı alacak reseptörler deride bulunmaz.35 derecede derideki reseptörler sıcaklık düşmesini algılar ve sıcaklığı yükseltecek refleksler başlatılır. Titreme-tüylerin diken diken olması ısıyı artırır. Terleme baskılaştırılır. Derideki damarlar büzülür. Bütün bu olaylar sıcaklık düşüşünü azaltır.
İNSANDA BOŞALTIM
İnsanda metabolizma faaliyetleri sırasında üre ürik asit ve keratin gibi zararlı atıklar oluşur. Bunlar vücuttan uzaklaştırılmaz ise vücut fonksiyonları zarar görür ve durur. İnsanda üriner sistemi: böbrekler-üreter(idrar kanalı)-idrar kesesi-üretra kanalı(dış idrar kanalı)- denen yapılardan(organlardan) oluşmuştur.
Böbrekler idrar oluşumunda. Üreter oluşan idrarın böbreklerden idrar kesesine taşınmasında. İdrar kesesi idrarı toplar ve depolar. Üretra kanalı idrarı- idrar kesesinden dışarı atar.
İnsanda iki böbrek bel hizasında karın boşluğunun arka kısmında yer alır.120gram ağırlığında 13cm boyunda fasulye şeklinde organdır. Dıştan içe doğru üç kısımdan oluşan böbrek bağ dokudan yapılı zarla çevrilidir. Dıştan içe doğru şu kısımlardan oluşur.
1.korteks 2.Öz bölgesi 3.Havuzcuktan oluşur.
1.Korteks: Koyu kırmızı renkte böbrek zarı altında yer alan en dış kısımdır. İdrar burada bulunan yapılarda oluşur.
2.Öz bölge: Kabuk ile havuzcuk arasında yer alır. Burada idrar toplayan kanallar bulunur. Bu kanallar bir araya gelerek piramit görünümlü Malpighi piramitleri oluşturur.
3.Havuzcuk: Böbreğin çukur kısmında bulunan idrarın toplandığı yerdir.
Böbreğin en küçük yapı ve görev birimi nefron dur. Böbrekte süzme birimidir. Yaklaşık bir börekte bir milyon nefron vardır.
Nefron şu kısımdan oluşur.
1-Malpighi cisimciği
2-Proksimal tüp
3-Henle kulpu
4-Distal tüp
Denen kanallardan oluşmuştur.
1-Malpighi cisimciği: Bowman kapsülü ile glomerulusun oluşturduğu yapıdır. Bowman kapsülü glomerulusun etrafını saran yarım daire şeklinde nefronun başlangıç kısmıdır. Tek katlı yası epitel dokudan oluşmuş olup glomerulustan kanın süzülmesi ile oluşan süzüntünün nefron kanalına aktarıldığı yapıdır.
2-Glomerulus: Bowman kapsülünün içini dolduran kılcal damarlardan oluşmuş atardamar yumağıdır. Bowman kapsüle giren getirici atar damar kılcalları glomerulus yumağını oluşturan kılcallara ayrılır. Bu kılcallardan glomerulus yumağından ayrılanlar birleşerek götürüçü atardamar kılcallarını oluşturur.Çıkan atardamar böbrek kılcallarına ayrılarak nefron kanalı etrafını sarar ve daha sonra birleşerek böbrek toplardamarına bağlanır.
Glomerulus: İki atar damar kılcalları arasındaki kılcal damar yumağıdır. Burada kan basıncı normal kan basıncının iki katıdır. Bu nedenle kan plazması glomerulustan bowman kapsülüne kolayca süzülür. Buradaki kılcal damarlar iki katlı yassı epitel dokudan oluşmuştur. Bu kan basıncına dayanıklılığı artırır. Kan proteinleri ve kan hücrelerinin damarlarda kalmasını sağlar( süzülmesini engeller).Glomerulus kılcallarında kan basıncı yüksek olduğundan geri emilim yoktur.
Nefron kanalcığı; proksimal tüp, henle kulpu ve distal tüp ten oluşur.
Proksimal tüp; Böbreğin kabuk bölgesinde bulunur. Öz bölgede henle kulpu bulunur.Henle kulpu tekrar tekrar kabuk bölgesine çıkar. Ve distal tüpü oluşturur. Distal tüp idrar kanalına bağlanır. İdrar toplama kanalları öz bölgesinde piramit şeklinde yapılar meydana getirir. İdrar toplama kanallarının açık uçları piramit tepesinden havuzcuğa açılır.
Nefronda İdrar oluşumu
1-süzülme
2-geri emilme
3-salgılama şeklinde olur.
SÜZÜLME
İnsan kanının ¼ kalpten böbrek atardamarı ile böbreklere gönderilerek süzülür. Günde 180-200litre kan süzülür. Böbrek temel görev ve yapı birimi nefrondur. Glomerulusta kan basıncı yüksek olduğu için kan hücreleri, kan proteinleri ve yağların dışındaki bileşikler süzülerek bowman kapsülüne ve buradan Nefronda geçer.
Bowman kapsülündeki süzüntüde; su, glikoz, aminoasit, üre, ürik asit, amonyak, Na, K,Ca, Mg ve bikarbonat v.b bileşik ve iyonlar elektrotlar, vitaminler, keratin, toksin gibi boşaltım atıkları bulunur.
Süzülme hızında; kan basıncı, sıcaklık ve madde yoğunluğu etkilidir.
GERİ EMİLME
Bowman kapsülüne süzülen sıvıda faydalı olan su,glikoz,aminoasit,vitamin,bazı iyonlar nefron kanalcıklarında ilerlerken nefron kanallarını saran kılcallara geçerler ve kan dolaşımına katılırlar..Bu olaya geri emilim denir.Geri emilim aktif ve pasif taşıma ile olur.Aktif taşıma için ihtiyaç duyulan enerji için bu bölgedeki(nefron kanalları) hücrelerde mitokondri sayısı fazladır.
Proksimal tüpte su glikoz vitamin amino asit bikarbonat Cl ve Na iyonları emilir.
Henle kulpunda Cl ve Na iyonları emilir.
Distal tüpte Na, Cl, Bikarbonat ve su pasif taşıma ile emilir. Suyun geri emiliminde
ADH(antdiüretkhormon) hormonu denetleyici ve düzenleme görevi görür. ADH hormonu Distal tüpte bulunan hücrelerin hücre zarlarındaki porları genişletir. Bu suyun geri emilimini kolaylaştırır. Üre geri emilmez. Distal tüp hücrelerinin hücre zarları üreye geçirgen değildir. Bu bölgede üre yoğunluğu artar.
Minerallerin geri emiliminde böbrek üstü bezi salgısı aldestron hormonu etkilidir. Aldestron hormonu fazla salgılanırsa Na fazlaca geri emilir.
Geri emilme olayı su, üre, Na, Cl iyonlarının idrar toplama kanallarında geri alınması ile tamamlanır.
Her molekülün kandaki normal değerine eşik değeri denir. Moleküllün veya maddenin kandaki yoğunluğu eşik değerinin üzerinde ise nefron kanalcıklarından geri emilmez idrarla dışarı atılır.
Sağlıklı insanın idrarında glikoz yoktur.Eğer glikoz kanda fazla ise glikoz fazlası idrar ile dışarı atılır.Glikoz ve amino asitlerin %100 suyun %99 Na%99.5 ürenin %50 si geri emilerek kana karışır.Böylecekandaki madde yoğunlukları ve osmotik basınç sabit tutularak homeostasinin oluşması sağlanır.
SALGILANMA
İlaç, asit-baz, toksin, amonyak, K,H, gibi iyonlar ve atık maddeler, boya gibi atıklar nefron kanalcıklarını saran kılcal damarlardan nefron kanalcıklarına aktif taşıma ile verilir. Bu olaya aktif boşaltım denir. Eşik değeri üzerindeki glikoz vitamin aminoasit gibi maddelerde salgılanır. (aktif boşaltım)
İdrar yapısında üre, ürik asit, keratin, su, Ca, K,Na, Cl, P,NH3 bulunur. Günde 1,5 litre idrar süzülür. İdrar PH=5 ile 7 arasıdır. İdrar torbasında 300-500cm3 depolanabilir. Depolanan idrar zaman zaman üretra ile dışarı atılır.
Böbreklerde
1-İdrar oluşur.
2-Kemik iliğinde alyuvar üretimini uyaran eritroprotein hormon salgıları %90 böbreklerde %10 Karaciğerde üretilir. Kronik böbrek hastalarında eritroprotein hormonu üretilemediğinden anemi hastalığı görülür.
3-Uzun süreli açlık durumunda aminoasit ve gliserol dan glikoz sentezlenir.
HOMEOSTASİ OLAYINDA BOŞALTIMIN ETKİLERİ
Akut böbrek yetmezliğinde hücreler arası sıvıda (doku sıvısı) su ve elektrolitlerle metabolik ürünler birikir..Bu birikim hipertansiyona ve ödeme(şişkinlik) neden olur.Kanda K artışı öldürücü olabilir.Yeterli hidrojen atılamadığı için PH düşer Bu İnsanda öldürücü olabilir.Eğer idrar üretimi yapılamaz ise 5 ile14 gün içinde insan ölür.
Homeostasinin oluşumunda ürener sistemi etkilidir.
ADH ve Aldestron Hormonları ile kanın su ve elektrolit dengesi dengelenir. Kanın osmotik basıncı dengelenir.
Metabolik atıkların(üre, ürik asit)atılmasını sağlar.
Biluribin ve keratin gibi zararlı atıkları toksinleri vücut dışına atar.
Kanın asit dengesini dengeler.(akciğerlerle beraber.PH=7,3 ile 7,4 arasında tutulur.Hidrojen ve bikarbonat salgıları ile PH bu aralıkta dengelenir.CO2 akciğerler tarafından kandan uzaklaştığında PH dengelenir.
Deride bulunan ter bezleri vüct ısınsın dengede kalmasında(değişmeden sabit kalmasında) etkilidir.Sıcak ve kuru havalarda düzenleyici mekanizmalar devreye girer.Terleme ile ısı kaybedilir.Ter içinde bulunan üre,ürik asit,tuz da dışarı atılmış olur.Ter içinde tuz,üre,ürik asit ve bazı organik ve inorganik bileşikler seyreltilmiş olarak bulunur.Vücut ısısı düşürülürken aynı zaman boşaltım da yapılarak homeostasi sağlanmış olur.
Karaciğer çeşitli toksinleri(zehirleri) etkisiz( veya zararsız yada az zararlı) hale getirir.Bu toksinlerin dışarı atılmasını sağlar.Örnek amonyak daha az zehirli üreye dönüştürülür.Eritrositlerin parçalanması sonrası oluşan Biluribin renk maddesi safra salgıları ile ince bağırsağa boşaltılarak buradan sindirim sistemi ile dışarı atılması sağlanır.Biluribinin bir kısmıda kan ile böbreklere taşınarak idrarla dışarı atılır..Bu olay homeostasinin sağlanmasında etkilidir.
Karaciğer kan proteinlerini sentezleyerek kanın osmotik basınını dengeler.
DEĞERLENDİRME SORULARI
Soru 1. Omurgalılardan
I.Kuş
II.İnsan
III.Yılan
IV.Balık
gibi canlıların hangilerinin boşaltım organı içerisinde ürik asit yoğunluğu çok yüksektir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I ve IV
Soru 2. Yassı solucanlardaki boşaltım sisteminin temel amacı nedir?
A) Vücut ısısını ayarlamak
B) Sindirim artıklarını atmak
C) Suyu dışarı atmak
D) Üreyi vücuttan dışarı atmak
E) İdrarı bağırsağa dökmek
Soru 3. Pronefroz bir böbreğin yapısında
I.Kirpikli huni
II.Kılcal damar yumağı
III.Müller kanalı
IV.Bowman kapsülü
kısımlarından hangileri bulunmaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) III ve IV
Soru 4. İnsanda
I.Akciğer
II.İnce bağırsak
III.Böbrek
IV.Karaciğer
gibi organlardan hangilerindeki kılcal damarlarda kan basıncı yüksektir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
Soru 5. Kan plazmasında bowman kapsülündeki süzüntü sıvısından farklı olarak;
I.Glikoz
II.Protein
III.Üre
IV.Tuz
maddelerinden hangileri bulunur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
D) I ve III E) I ve IV
Soru 6. I.Vücuttaki fazla suyun atılması
II.Azotlu artıkların dışarı atılması
III.Kandaki pH düzeyini ayarlamak
IV.Sindirim artıklarının dışarı atılması
V.Homeostasiyi bozan metabolizma artıklarının atılması
Yukarıdakilerden hangileri boşaltım sistemi ile ilgilidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I II III ve V
Soru 7. I.Terleme
II. Damlama
III. Yaprak dökümü
Yukarıdakilerden hangileri bitkilerde su ve madensel tuzların birlikte atılmasını sağlar?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) Yalnız II E) Yalnız III
Soru 8. İnsan böbreğinde
I.Süzülme
II.Geri emilme
III.Aktif boşaltım
olaylarından hangileri ile bazı artık maddeler kandan uzaklaştırılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III
Soru 9. Hayvanlar aleminde bulunan aşağıdaki yapılardan hangisi boşaltımla ilgili bir yapı değildir?
A) Trake boruları
B) Nefridyum
C) Böbrek
D) Malpighi tüpü
E) Alev hücreleri
Soru 10. Hayvanlardan;
I.Kaplumbağa
II.Yassı solucan
III.Çekirge
IV.Toprak solucanı
V.Balık
gibi canlıların hangilerinde boşaltım organı kılcal kan damarı taşımaz?
A) Yalnız I B) II ve III C) I II ve III
D) III ve IV E) IV ve V
Soru 11. Tuzlu su orta mina uyum sağlamış omurgalıların solungaçları
I.NH3
II.CO2
III.Tuz
IV.Ürik asit
moleküllerinden hangilerini vücuttan uzaklaştırır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III I II ve III
Soru 12. Sağlıklı bir insanın pelvis (havuzcuk)’inde aşğıdakilerden hangisi bulunmaz?
A) ATP B) Su C) Na+
D) Üre E) Ürikasit
Soru 13. Farklı canlılarda oluşan artık maddeler şunlardır?
I.Canlı=>Üre
II.Canlı=>Ürik asit
III.Canlı=>monyak
Bu canlılardaki su kaybı çoktan aza doğru sıralanışı nasıl olur?
A) I II III B) III I II C) III II I
D) II I III E) I III II
Soru 14. Boşaltım organları
I.Alev hücreleri
II.Molpighi tüpü
III.Böbrek nefronları
Yapılanlardan hangileri canlının dokular arası boşluğundaki sıvısı ile temas halindedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) I ve II E) I ve III
Soru 15. Aşağıdakilerden hangisi insan böbreğindeki nefronların yapısında bulunmaz?
A) Glomerulus
B) Havuzcuk
C) Henle kulpu
D) Bowman kapsülü
E) Proksimol tüp
Cevaplar
1=A
2=C
3=E
4=C
5=B
6=E
7=D
8=E
9=A
10=B
11=E
12=A
13=B
14=D
15=B
DEĞERLENDİRME SORULARI
1-Aşağıdakilerden hangisi böbreklerin görevi değildir?
a-)Vücut sıvılarının bileşiminde bulunan maddeleri belirli yoğunlukta tutmak
b-)Hücrelerde metabolizma sonucu oluşan artık maddeleri süzmek.
c-)Vücutta dengeli bir iç çevrenin oluşumunu sağlamak.
d-)Kan sıvısının böbrekten geçişi sırasında içindeki zararlı maddeleri zararsız, hale getirmek.
e-)Kanın bileşimini ve pH derecesini ayarlamak.
2-Sağlıklı bir kimseden alınan idrar örneği, fehling çözeltisini ya da benedikt ayıracı ile karıştırılıp ısıtılınca renk değişimi olmuyor.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu insanın idrarında bulunmaz?
a)-Gliserol
b)-Aminoasit
c)-Glikoz
d)-Üre
e)-Amonyak
3-Aşağıda verilen damarlardan hangisinde üre oranı en fazladır?
a-)Kapı toplardamarı
b-)Akciğer atar damarı
c-)Karaciğer atar damarı
d-)Karaciğer toplardamarı
e-)Böbrek toplardamarı
4- 1-Üre 2-Glikoz 3-Amonyak
Yukarıda verilen maddeler sağlıklı bir insanın idrarında en fazla bulunandan en az bulunana doğru nasıl sıralanır?
a-)1-2-3
b-)2-1-3
c-)1-3-2
d-)3-2-1
e-)3-1-2
5-Aşağıdakilerden hangisi, insandaki boşaltım olayına bir örnektir?
a-)Artık ve zararlı maddelerin vücutta depolanması
b-)Kimyasal tepkimeler ile azotun serbest kalması
c-)Sindirim artıklarının dışarı atılması
d-)Hücresel metabolizma sonucu oluşan artıkların vücuttan atılması
e-)Karaciğerin amonyaktan üreyi sentezlemesi
6-Balıkların fazla tuzları böbreklerden atamamalarının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
a-)Kalplerinde kirli kanın bulunması
b-)Böbreklerinin gelişmemiş olması
c-)Solungaç solunumu yapmaları
d-)Suda yaşamaları
e-)Karaciğerlerinin üre sentezleyememesi
7-İnsanlarda;
1-Akciğerler
2-Deri
3-Böbrekler
organlarından hangileri, metabolik artıkların atılması sağlar?
a-)Yalnız 1
b-)Yalnız 3
c-)1 ve 2
d-)2 ve 3
e-)1, 2 ve 3
8-Aşağıdaki hayvanlarda hangileri en gelişmiş böbrek tipine sahiptir?
a-)Ergin kurbağa
b-)Kıkırdaklı balık
c-)Yarasa
d-)Kurbağa larvası
e-)Sürüngen embriyosu
9-Tatlı suda yaşayan bir hücrelilerin Kontraktil kofulları çalışmazsa aşağıdaki olaylardan hangisi meydana gelir?
a-)Hücre fazla su almaz.
b-)Fazla suyu zardan atarak uzaklaştırır.
c-)Fazla suyu atmak için aktif taşıma yapar.
d-)Fazla turgodan dolayı patlayıp ölürler.
e-)Sitoplâzma yoğunluğunu azaltırlar.
10-Böbrekteki süzme cisimciğinin kanalında bulunan;
1-)Amino asit
2-)Hidrojen
3-)Glikoz
4-)Üre
moleküllerinden hangileri, idrara göre toplar damarlarda daha fazla bulunur?
a-)1 ve 2
b-)1 ve 3
c-)1, 2 ve 3
d-)2 ve 3
e-)2, 3 ve 4
11-Aşağıdakilerden hangisi, insanda ısı kaybını artıran bir durum değildir?
a-)Terlemenin artması
b-)Soluk alıp vermenin sıklaşması.
c-)Sık sık idrar atılması.
d-)Derideki damarların daralmaması.
e-)Derinin soğuk eşyalara va havaya teması.
12-Terleme; vücudumuz için serinletici bir etki yapar.
Bu durum;
1-Suyun buharlaşması için belli oranda ısı gerekir.
2-Ter sıvısı içindeki tuzların ısı tutma kapasitesi yüksektir.
3-Terleme ile, deriyi kaplayan tuzlar da uzaklaştırılır.
İfadelerinden hangileriyle açıklanabilir?
a-)Yalnız 2
b-)Yalnız 3
c-)1 ve 2
d-)1 ve 3
e-)2 ve 3
13-Aminoasitlerin solunumla yakılmaları sonucunda aşağıdaki ürünler açığa çıkar.
1-Su
2-Karbondioksit
3-Amonyak
Bunlardan hangileri, karaciğerde üre sentezi yapılırken yeniden tüketilebilir?
a-)1
b-)3
c-)1 ve 2
d-)1 ve 3
e-)2 ve 3
14-İnsanın boşaltım sisteminde, kandaki azotlu artıklar ve tuzları süzen yapılar, aşağıdakilerden hangisinde bulunur?
a-)Böbrek havuzcuğu
b-)Böbreğin öz bölgesi
c-)İdrar kanalı
d-)Böbrek kabuk bölgesi
e-)İdrar kesesi
15-Bir sürüngen embriyosunun gelişim sürecinde,
1-Üre
2-Ürik asit
3-Amonyak
maddeleri, etkin olarak hangi sıraya göre oluşmaya başlar?
a-)1-2-3
b-)1-3-2
c-)2-1-3
d-)3-1-2
e-)3-2-1
16- 1.Alkol ve sigara
2.Fazla su
3.Aşırı baharat ve tuz
Yukarıdaki maddelerden hangilerinin kullanılması, böbrek sağlığını bozarak yetmezliğe neden olur?
a-)1
b-)2
c-)1-2
d-)1-3
e-)2-3
17-Aşağıdakilerden hangisi, böbrek hastalıklarının tedavisinde kullanılan yöntemlerden değildir?
a-)Organ nakli
b-)Diyaliz makinesine bağlanma
c-)Taşların lazerle kırılması
d-)İlaç tedavisi
e-)Damıtılmış su tüketmek
18-Sağlıklı bir kişinin idrarında;
1-Üre
2-Aminoasit
3-Ürik asit
4-Glikoz
maddelerinden hangisi bulunur?
a-)1-2
b-)2-3
c-)1-3
d-)2-4
e-)1-2-3
19-Boşaltım sistemi normal çalışan bir insanda, aşadaki damarlardan hangisi, boşaltım artığı yönünden en fakirdir?
a-)Kapı toplardamarı
b-)Böbrek toplardamarı
c-)Akciğer toplardamarı
d-)Böbrek atar damarı
e-)Aort atar damarı
20- 1.Karbondioksit 2.Amonyak 3.Su 4.Üre 5.Ürik
Bu maddelerden hangilerinin oluşumu bütün canlılarda ortaktır?
a-)1-2-3
b-)2-5
c-)3-4
d-)1-3
e-)3-5
21-Aşağıdaki canlıların hangisi en gelişmiş böbrek çeşidiyle boşaltım yapar?
a-)Kıkırdaklı balık ergini
b-)Kemikli balık embriyosu
c-)Kurbağa larvası
d-)insan
e-)Gelişmemiş timsah
22- 1.Memeliler-Üre 2.Böcekler-Ürik asit 3.Balıklar-Amonyak
Hayvanlarda yukarıdaki maddeler atılırken su harcanır. Su harcamışının en azdan en fazlaya sıralanışı nasıldır?
a-)1-2-3
b-)1-3-2
c-)2-1-3
d-)3-1-2
e-)3-2-1
23-Aşağıda verilenlerden hangisi, kuşları memelilerden ayıran bir özeliktir?
a-)Sıcakkanlı olmaları
b-)Azotlu artık ürünleri, ürikasit kristalleri şeklinde atılır
c-)Kalpleri dört gözlüdür
d-)Akciğerleri geniş yüzeylidir
e-)Kapalı dolaşım sistemleri vardır
24- 1.Kanın süzülmesini sağlamak
2.Su ve tuz miktarını ayarlamak
3.Şeker miktarını ayarlamak
Yukarıda verilenlerden hangileri sağlıklı bir insan böbreğinin görevlerindendir?
a-)1
b-)2
c-)3
d-)1-2
e-)1-3
25-İnsanın boşaltım sistemi ;
1.Dolaşım
2.Solunum
3.Sindirim
sistemlerinden hangileri ile, doğrudan bağlantı kurarak çalışır?
a-)1
b-)2
c-)3
d-)1-2
e-)1-3
26- 1.Karbondioksit 2.Su 3.Amonyak
Yukarıda verilen maddelerden hangileri akciğerlerden vücut dışına atılabilir?
a-)1
b-)2
c-)1-2
d-)1-3
e-)2-3
27-Tatlı suda yaşayan tek hücrelilerden olan paramesyumda hücredeki soyun fazlasının dışarıya atılmasında hangi yapı görevlidir?
a-)Endoplazmik retikulum
b-)Kontraktil koful
c-)Büyük çekirdek
d-)Lizozom
e-)Golgi organeli
28-Sodyum iyonlarının böbrek tüplerinden geri emilmesinde hangisinin rolü olur?
a-)Aldosteron
b-)Kortizol
c-)Adrenalin
d-)Antidiüretik hormon
e-)Parathormonu
29-Nefronlarda gerçekleşen geri emilmede;
1.Difüzyon 2.Fagositoz 3.Aktif taşıma 4.Plazmoliz
olaylarından hangisi etkilidir?
a-)1
b-)1-2
c-)3
d-)3-4
e-)1-3
30-Aşağıdakilerden hangisi nefron tüplerinden geri emilmez?
a-)Su-mineraller
b-)Sodyum
c-)Kreatinin
d-)Üre
e-)Glikoz
31-Kurak ortama uyum sağlamış memelilerin böbreklerinde nefron kanallarının normalden daha uzun olması hangisine yardımcı olur?
a-)Fazla suyun geri emilmemesine
b-)Az enerji harcanmasına
c-)Kılcalların kısa olmasına
d-)Glomeruluslardan süzülmenin kolay olmasına
e-)Fazla idrar oluşmasına
32- 1.Metanefroz böbrek 2.Pronefroz böbrek 3.Mezonefroz böbrek
yukarıdaki böbrek tiplerinin gelişmişlik derecesi en yüksekten en düşük olana doğru sıralanışı nasıldır?
a-)2-3-1
b-)3-2-1
c-)2-1-3
d-)1-3-2
e-)3-1-2
33-Böbrekte idrarın oluşumunda;
1.Süzülme 2.Geri emilme 3.Salgılama
olaylarından Hangilerinin rolü vardır?
a-)1
b-)1-2
c-)3
d-)2-3
e-)1-2-3
34-Aşağıdakilerden hangisi memelilerde erkeklerin ürogenital sisteminde görev yapmaz?
a-)Vas deferens
b-)Üreler
c-)Ürethra
d-)Müller kanalı
e-)Metanefroz böbrek
35-Aşağıdaki durumların hangisinde su içme ihtiyacı artmaz?
a-)Kanda glikoz oranının artması
b-)Doku çevresindeki sıvıda osmatik basınç azalması
c-)Antiüretik ve Aldosteron hormonu miktarının düşmesi
d-)Kanın üre oranının artması
e-)Terlemenin artması
36-Nefronlarda, aktif taşıma ile kana geri emilme;
1.Bowman kapsülü 2.Boşaltım kanalcığı 3.Toplama kanalı
bölümlerinin hangisinde gerçekleşir?
a-)1
b-)2
c-)1-2
d-)3
e-)1-2-3
37-Böbrekte Malpighi cisimciğini oluşturan yapılar hangisinde verilmiştir?
a-)Bowman kapsülü-Distal tüp
b-)Henle kulpu-Proksimal tüp
c-)Glomerulus- Bowman kapsülü
d-) Glomerulus-Toplama kanalı
e-) Proksimal tüp- Toplama kanalı
38-Böbrekler ;
1.Plazmanın osmatik basıncını düzenlemek
2.İç ortamın iyon dengesini düzenlemek
3.Kandaki zararlı maddeleri atmak
gibi etkinliklerden hangisini sağlar?
a-)2
b-)1-2
c-)1-2-3
d-)3
e-)2-3
39- Aşağıdakilerden hangisi Metanefroz böbrekte nefronun yapısında bulunmaz?
a-)Havuzcuk
b-) Bowman kapsülü
c-)Henle kulpu
d-) Glomerulus
e-) Toplama kanalı
40-Böbreğin görevi, aşağıdakilerden hangisini atmaya yönelik değildir?
a-)Üre
b-)Ürik asit
c-)Karbondioksit
d-)Kreatinin
e-)Fazla su
41-Memelilerdeki boşaltım organının en küçük işlevsel ve yapısal birimi aşağıdakilerden hangisidir?
a-)Malpighi cismciğı
b-)Nefron
c-)Proksimal tüp
d-)Henle borusu
e-)Piramitlar
42-Sağlıklı bir insanın idrarında hangisi bulunmaz?
a-)Alyuvar-Glikoz
b-)Üre-Protein
c-)Kreatinin-Alyuvar
d-)Mineraller-Su-Protein
e-)Su-Mineraller-Vitamin-Kreatinin-Karbondioksit
43-Bir nefronda hangi yapıdaki sıvı kan plazmasından oldukça farklıdır?
a-)Distal tüp
b-)Proksimal tüp
c-)Bowman kapsülü
d-)Henle kulpu
e-)Toplama kanalı
44- Yassı solucanlardaki boşaltım sisteminin temel amacı nedir?
A) Vücut ısısını ayarlamak
B) Sindirim artıklarını atmak
C) Suyu dışarı atmak
D) Üreyi vücuttan dışarı atmak
E) İdrarı bağırsağa dökm
45-Böbrekte boşaltım kanalcığında osmoz ve aktif taşıma ile geri emilme olur. Bu olayda etkili olan hormonlar aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?
a-)ACTH-Antiüretik hormon
b-)Aldosteron-Adrenalin
c-)Kalsitonin-Vozopressin
d-)Tiroksin-Parathormonu
e-) Antiüretik hormon- Aldosteron
46-Aşağıdaki ürogenital organlardan hangisi dişi ve erkekte ortak yapıdır?
a-)Fallop tüpü
b-)Ovaryum
c-)Üretra
d-)Vas deferans
e-)Seminifer tüpçüklerde
47-Sağlıklı bir insanın böbreğinde normal koşullarda toplama kanalında hangisi bulunmaz?
a-)Mineraller
b-)Su-Karbondioksit
c-)Üre-Ürik asit
d-)Glikoz
e-)Kreatinin
48-Böbrekte bowman kapsülüne süzülen sıvıda hangisi bulunmaz?
a-)Su-mineraller
b-)Üre
c-)Plazma proteini
d-)Kreatinin
e-)Vitamin
49-Böbrekte bowman kapsülüne süzülen sıvı;
1.Henle kulpu 2.Distal tüp 3.Proksimal tüp
gibi yapılardan hangi sıraya göre geçerek toplama kanalına ulaşır?
a-)3-1-2
b-)1-2-3
c-)3-2-1
d-)2-1-3
e-)2-1-3
50-İnsan vücudu için gerekli olan küçük moleküllü bir bileşik, kanda, normal olarak bulunması gerekenden daha fazla miktarda bulunuyorsa; aşağıdakilerden hangisinin olması beklenir?
A) İdrarla dışarıya atılması.
B) Enerji haline çevrilmesi.
C) Böbreklerde depo edilmesi.
D) Bağırsaklar tarafından geri emilmesi.
E) Akyuvarlar tarafından parçalanması.
51-Bir insanın, belirli bir süre içinde, vücuduna aldığı sıvıdan daha fazla miktarda idrar çıkarmasına;
l. böbrek atar damarında kan basıncının azalması,
II. böbrek kanallarından suyun geri emilimini sağlayan hormonun normalden az salgılanması,
III. böbreklerden geçen kan akım hızının azalması
durumlarından hangileri neden olabilir?
A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III
D) l ve II E) l ve III
52-I. Vücut sıvısı derişiminin, dış ortamın derişimiyle eşit olmasını sağlama
II. Enerji kullanarak tuzu dışarıdan alma
III. Seyreltik idrar oluşturma
IV. Su içmeme
Yukarıdakilerden hangileri, tatlı sularda yaşayan balıkların özellikleridir?
A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
