ÜNİTE: I
Canlıların Ortak Özellikleri
Hücre. Organizma ve Metabolizma
Canlı bulunduğu ortam ile uyum içinde yaşar.Her canlı yaşamını devam ettirecek yapı ve sistemlere sahiptir.Canlının temel yapı birimi HÜCRE dir
Çevremizde var olan varlıkları, Canlı ve Cansız varlıklar olarak inceleriz Tabiatta hayat belirtileri gösteren varlıkla canlı varlık denir. Hayat belirtileri şunlardır.
1.Hücresel yapı(kimyasal yapı)
2.Beslenme
3.Solunum
4.Büyüme ve Gelişme
5.Hareket
6.Boşaltım
7.Üreme
8.Çevresel Uyarıya tepki (irkilme).
9.Organizasyon.
10.İç denge =Homeostasi
Bunlara canlıların ortak özellikleri denir.
1.HÜCRESEL YAPI(KİMYASAL YAPI)
Canlı varlıkların hepsi hücresel yapıya sahiptir.Hücre canlının yapı ve işlev olarak temel birimidir. Tabiatta canlılar iki grupta incelenir.
1. Bir hücreden oluşan canlılara tek hücreliler(Paremecium. Amip, öglena),
2.Çok sayıda hücreden oluşan canlılara çok hücreliler (Akrep, Karaçam, İnsan) denir.
Günümüzde 1.Arkeler 2.Bakteriler 3.Protistler 4.Bitkiler 5.Hayvanlar olarak sınıflandırılır.
2.BESLENME
Bütün canlılar enerji ihtiyacını besinlerden karşılar. Bu nedenle besin temin etmeye yani beslenmeye ihtiyaç duyar. Beslenme iki şekilde olur
a.Ototrof beslenme(Üretici):Kendi besini kendi yapan canlılar. Bitkiler ve Algler su ve Karbondioksiti Güneş ışığını kullanarak fotosentezle Organik besinleri yapar.
Bazı Bakteriler inorganik besinleri parçalayarak açığa çıkan enerjiyi kullanarak besilerini kendileri yapar.(Foto sentetik ve kemosentetik canlılar)
b.Hetetrof beslenen canlılar(Tüketici):Mantarlar ve Hayvanlar Kendi besinini yapamayıp hazır alan canlılardır. Bitkilerin ve Alglerin yaptığı besinleri kullanırlar.
Canlılar ihtiyaç duydukları su ve mineralleri(inorganik besinleri) yaşadıkları ortamdan hazır alırlar.
Canlılar niçin beslenirler?
a.Enerji ihtiyaçlarını karşılamak için(hücresel solunumla karşılarlar)
b.Hücre yapısına katılacak maddeleri almak ve sentezlemek için(Aktif taşınma ve Sentez reaksiyonları için.)
c.Üreme faaliyetleri için(kendine benzer canlılar oluşturup neslin devamını sağlamak için.)
d.Hücre içinde canlılık olaylarının devamı için
f.Organizmanın bütünlüğünün korunup devamlılığını sağlamak ve canlılık olayları için.
3.SOLUNUM
Canlılık olayları için enerji gerekir. Gerekli olan enerji ve kullanılan enerjinin kaynağı ATP dir. Gereken enerji(ATP) hücresel solunumla elde edilen ATP enerjisidir.
Hücresel solunum Glikozun (organik bilşiklerden çoğunun)yakılarak ATP elde edilmesi olayıdır.
Glikoz oksijen ile yakılırsa oksijenli solunum denir.
Glikoz Oksijen kullanamadan yakılırsa Oksijensiz solunum denir
ATP enerjisi ihtiyaç kadar üretilir ve kullanılır. Depo edilmez.
ATP enerjisi şu olaylar için kullanılır.
a.Yeni hücrelerin oluşması için.
b.Madde sentezinde
c.hareket etmekte
d.Zararlı atıkları uzaklaştırmakta.
e.Tüm canlılık olaylarında kullanılır.
Canlı enerji dönüşümlerini yapabilen sisteme sahip olduğu için canlılığını devam ettirir.
Canlıda oluşan yapım ve yıkım reaksiyonlarının toplamına metabolizma denir.
Yapım=sentez reaksiyonları: fotosentez, protein sentezi(Küçük moleküllerden büyük moleküller yapılır. Dışarıdan enerji alınır)
Yıkım=yadsıma reaksiyonları: Hücresel solunum gibi büyük moleküllerin küçük moleküllere yıkılmasıdır. Dışarı enerji verilir.(ATP)
4.BÜYÜME VE GELİŞME
Hücre bölünerek çoğalır. Kendine benzer hücreler oluşturur. Bölünen hücreden oluşan her bir hücre bölünebilme yeteneği kazanana kadar büyüyerek gelişir. Büyüme miktar artışıdır.Gelişme ise Bölünme-Farklılaşm-Büyüme sonucu zigottan birey oluşmasıdır.
Çok hücreli canlı yumurta ve sperm özeliği olan iki hücre birleşerek döllenme olur. Oluşan ana hücre(Zigot) Hızlı mitoz bölünmelerle farklılaşır ve büyür doku organ ve sistemleri oluşturarak organizma oluşur. Bu organizma büyür ve gelişerek Yumurta ve sperm yapma özelliği kazanır. Canlı neslinin devamlılığını sağlar. Her canlı türünde Büyüme ve Gelişme farklılık gösterir.
Yumurta+Sperm=Zigot---Mitoz bölünme—büyüme ve farklılaşma-organizma
Bitkilerde genelde sınırsız büyüme var hayvanlarda büyüme sınırlıdır.
5.HAREKET
Bütün canlılar hareket eder.
Bir hücrelilerde uyarıya bağlı yer değişim olurken sitoplazmanın hareketi ve kamcı sil gibi zarsı yapılarla hareket eder.
Bitkilere uyarının yönüne bağlı yönelme(Ayçiçeğinin ışığa yönelmesi).Uyarana bağlı göçüm hareketi(küstüm otuna dokunulduğunda çiçeğin kapanması)
Hayvanlarda yer değiştirme sistem ve organlarla yapılır. Kas ve kemik doku eklemlerle bu hareketi sağlar.
6.BOŞALTIM
Canlılığın devamı için iç dengenin sağlanıp devam ettirilmesi gerekir. Bunun Hücrede metabolizması sonrası oluşan atıkların ortamdan uzaklaştırılması gerek.
Metabolizma sonunda oluşan atıkların(Azotlu atıklar. Üre, ürikasit v.b gibi) ortamdan uzaklaştırılmasına boşaltım denir. Bunu Boşaltım sistemi yapar.
Hayvanlarda Böbrekle azotlu atıklar,
Sindirim sonu oluşan katı atıkları sindirim kanalı ile dışarı atılır.
Karbon dioksit gibi gazlar ise solunum sistemi (akciğerle gazlar), ile dışarı atılır.
Terleme yolu ile boşaltım yapılır. Hayvanlar ve İnsan terleyerek vücut ısısını sabit tutar.
Bir hücrelilerde hücre yüzeyi ile (Difüzyonla) veya Kontraktil koful ile olurken.
Bitkiler yapraklarda atıklarını kristal halde depolar yaprak dökümü ile boşaltım yapılır.
Terlemeyle su ve mineraller, stomalar ve hidotatlarla boşaltım yapılır.
Karbondioksit ve gazlar Stomalarla ve lentisel(kovucuk) ile boşaltılır..
7.ÜREME
Canlılar nesillerinin devamlılığı için ürerler.
Hücrede bölünme ile üreme olur(Mitoz ve Mayoz Bölünme).Çok hücrelilerde Üreme hücreleri oluşur, Oluşan Üreme hüçrelerine eşey hücre denir.Bu Hhücreler birleşerek döllenir.döllenme sonunda oluşan hücrelere zigot denir.Zigot bölünerek ve farklılaşarak yeni bireyleri oluşturur.Büyüme gelişme her canlıda farklılık gösterir.
Büyüme hacım ve miktr artışı.
Gelişme ise zigot dan yeni birey olmasıdır.
Yumurta+sperm=Zigot>Bölünme>farklıaşma>gelişme>Yeni birey
Türlere özgü üreme alanları vardır. Balıklar ve kuşlar göç ederek üreme alanların giderler.
8.ÇEVRESEL UYRILARA TEPKİ=İRKİLME
Bütün canlılar çevreden gelen uyarılara organizma olarak cevap verirler. Canlılar çevreden gelen uyarılara karşı tepki gösterirler. Bu tepki her canlı türünde farklılık gösterir. Sıcakta terlememiz, Yarasanın sese karşı uyarıları alarak yön bulmaları. Küstüm otunun dokunmaya karşı yapraklarını kapatması.
9.ORGANİZASYON
Hücrede canlılık olaylarının meydana geldiği yapılar oluşmuştur.Çok hücrelilerde ise canlılık olayları organ ve sistemlerde olur
canlılık olayları organ ellerde olur.
Hücreler özelleşerek dokuları oluşturur.
Dokular organ ve sistemleri.
Bunlarda canlı organizmayı oluşturur.
Molekül-temel bileşik-organel-hücre-doku-organ-sistem-organizma
10.İç denge =Homeostasi
Değişen çevre şartlarına rağmen canlının iç dengesinin değişmemesi. Organ ve sistemlerin iç dengeyi sağlayarak çevreye canlının uyumunu sağlaması ve Canlılığın devamı için iç dengenin sağlanıp devam ettirilmesi gerekir.
